Muốn sống
Phạm Quỳnh
(Mùa hạ năm 1945)

Tên đại bợm giết người lấy của, chĩa súng sáu vào người ta, nói: “Muốn sống thì đưa tiền đây!”; một trăm người đến chín-mươi-chín-người đành mất tiền cho khỏi chết. “Sinh-mệnh” với “hà-bao”, dầu người ta không ai là không thiết tha cái hà-bao đựng tiền, nhưng ai ai cũng còn trọng cái sinh-mệnh ở đời hơn. Ai cũng sẵn lòng hi sinh hà bao để chuộc lấy sinh-mệnh.


Nhưng chuyện giết người lấy của, là chuyện xa xôi ít có. Cứ nghe ngay cửa miệng người ta hằng ngày đe dọa nhau thường nói: “Muốn sống thì…”. Muốn sống thì bắt sao mà chẳng chịu? Muốn sống thì tất sẵn sàng thừa nhận bất cứ điều kiện gì, dù nặng nề đến đâu mặc lòng. Đe dọa như thế là quyết có hiệu nghiệm, vì ai là người không muốn sống? Vẫn biết rằng có kẻ anh hùng liệt nữ, có người siêu việt khác thường, thà chết còn hơn chịu nhục, thà chết còn hơn bội nghĩa. Nhưng đây là nói đại đa số người ta, không phải nói một số ít những bậc phi thường. Đối với đại đa số người ta thì không ai là không muốn sống, dù phải thế nào cho được sống cùng không từ.

Lòng “muốn sống”, ham sống, tham sống, quả là cái thị dục căn bản, thiết tha thâm trầm, mãnh liệt của loài người, không những loài người, của hết thảy chúng sinh trong thế giới.

Đừng có lý luận mà hỏi sống để làm gì, sống có ích chi. Nó chỉ là cái sức bản năng vô địch xô đẩy các giống sinh vật tranh đua nhau mà sống, ăn lẫn nhau mà sống, sống rồi lại truyền thực cái sống ra, sinh sôi nẩy nở đến vô cùng, hằng hà sa số, tương diệt tương sinh, đến đầy rẫy cả không gian, đông chật cả mặt đất, dẫu cá thể có tiêu diệt biến hóa, mà toàn thể vẫn bồng bột phồn thịnh; lấy thân một con người có ý thức đứng giữa cái bể sống mênh mông bát ngát, không bến không bờ đó, có cảm giác như bị cái sóng chao tự thiên vạn cổ đưa lại, lúc nhúc những giống sinh vật, nó tràn, nó ngập, nó lôi, nó cuốn mình đi, thấy mình bé mọn cũng như trăm nghìn vạn mớ những giống đó mà cũng bị chìm đắm trong cái luồng sóng sinh hoạt vô cùng vô tận vậy.

Ai đã có cái cảm giác rùng mình ghê sợ đó, sống mà hãi hùng cái sống, sống mà mệt nhọc vì sống, là người đã sẵn sàng tâm trí để nếm thử mùi thiền vậy.

Vì chỉ có đạo Phật cho sống là khổ, mới giải thoát được cho ta khỏi sống, từc là khỏi khổ.

Chỉ có đạo phật mới giải, mới giã được cái độc thâm trầm vĩnh viễn của quần sinh, là cái độc “muốn sống”, ham sống, tham sống.

Người ta dù mê sống đến thế nào cũng có lúc hốt nhiên tự tỉnh, mà trong giây phút có cái cảm giác sống là nặng nề, là cực nhọc, là đau đớn cho thân thể, là phiền não cho tinh thần, mà giá có ai dọa hỏi: “Muốn sống thì…”, thì cũng thản nhiên trả lời rằng: không:

Đã không biết sống là vui,

Tấm thân nào biết thiệt thòi là thương.

Người ta đã đến không “muốn sống” nữa, thì là thách cả mọi sự dọa nạt của đời. Đời còn làm gì được con người đó nữa?

Chỉ có đạo Phật mới có cái hiệu quả mầu nhiệm đó…
Pham Quynh.